ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΤΙΚΗ(ΤΟ ΥΠΟΓΕΙΟ-ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΦΣΚΙ)

Γραμμένες στα 1864, οι Σημειώσεις από το Υπόγειο είναι το πρώτο σημαντικό μυθιστόρημα του Φιόντορ

Μιχαήλοβιτς Ντοστογιέφσκι μετά από την απελευθέρωσή του από το κάτεργο και θεωρείται από τους σύγχρονους κριτικούς όχι μόνο προάγγελος, αλλά και ερμηνευτικό κλειδί των μεγάλων έργων που θα ακολουθήσουν.

Και όμως, το Υπόγειο μπορεί περισσότερο από κάθε άλλο έργο του μεγάλου Ρώσου να παραπλανήσει τον ανυποψίαστο αναγνώστη. Γραμμένο σε α΄ πρόσωπο και εξομολογητικό ύφος, μπορεί να εκληφθεί ως απόσταγμα της εμπειρίας του σαραντάχρονου τότε συγγραφέα, και καρπός της τραγικής ζωής του –επιληψία, ΤΖΟΓΟΣ εξτρεμισμός, σύλληψη και καταδίκη στο κάτεργο, θάνατοι των αγαπημένων του προσώπων. Όμως το Υπόγειο απέχει πολύ από το να είναι ένα λογοτεχνικό ημερολόγιο του Ντοστογιέφσκι.

Το Υπόγειο είναι ένα έργο πολεμικής.

Δεν έχει νόημα στα πλαίσια μιας ιστολογικής ανάρτησης να αναφερθούμε στις αρχαίες διαμάχες της ρωσικής διανόησης και τα πρόσωπα, στα οποία ο Ντοστογιέφσκι επιτίθεται και παρωδεί. Εξάλλου από πολύ νωρίς, οι μελετητές του έργου του λίγη σημασία έδιναν στις συγκεκριμένες συγκυρίες. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως το Υπόγειο εκφράζει αλήθειες καθολικότερες.

Στο πρώτο μέρος του μυθιστορήματος ο Ντοστογιέφσκι επιτίθεται με δριμύτητα σε όλα τα μεγάλα ρεύματα σκέψης και τα πνευματικά κινήματα που εισάχθηκαν και άκμασαν στη Ρωσία των μέσων του 19^ουαιώνα. Από τα δηλητηριώδη βέλη του υποχθόνιου ήρωά του πλήττονται βάναυσα ο ντετερμινισμός, ο εξελικτισμός, ο ρασιοναλισμός, η ιατρική και οι φυσικές επιστήμες, και φυσικά ο σοσιαλισμός. Στην τελική, πλήττονται βάναυσα από τον υπόγειο ήρωα όλοι οι «κανονικοί» άνθρωποι, οι θεωρήσεις και οι βεβαιότητές τους.

Η πολεμική μηχανή που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας εναντίον αυτών των ιδεολογιών δεν είναι άλλος από τον ήρωά του. Ο Υποχθόνιος δεν είναι αρνητής των μοντέρνων και προοδευτικών ιδεών, αλλά θερμός θιασώτης τους –όπως υπήρξε άλλωστε και ο ίδιος ο συγγραφέας. Βέβαια ο Υποχθόνιος απέχει πολύ από το να είναι ένας από τους συνηθισμένους οπαδούς, τους  “κανονικούς ανθρώπους” που χλευάζει και ποθεί, καθώς έχει εσωτερικοποιήσει και αφομοιώσει απολύτως τις προοδευτικές ιδέες και βιώνει πλέον τις συνέπειές τους. Όπως παρατηρεί ο Joseph Frank, ο ήρωας του Υπογείου δεν είναι ένας ηθικός και ψυχολογικός χαρακτήρας, αλλά πρωτίστως είναι ένας κοινωνικός-ιδεολογικός τύπος, του οποίου η ψυχολογία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη και εξαρτώμενη από τις ιδέες που ασπάζεται και σύμφωνα με τις οποίες προσπαθεί να ζει.

Συνεπώς η πολεμική του Ντοστογιέφσκι γίνεται μέσα από τα σπλάχνα των κινημάτων και των ιδεολογιών. Ο Υποχθόνιος είναι ο καρκίνος που εμφυτεύει ο συγγραφέας στο αντίπαλο στρατόπεδο, καθώς παρουσιάζει τα αποτελέσματα που θα έχει η τυχόν επικράτησή του στην Ρωσία.